محمود خان میرزا حسابی معروف به دکتر حسابی را به جرئت می توان به عنوان یکی از تاثیر گذارترین و مهمترین شخصیت های تاریخ معاصر کشور ایران شناخت. این دانشمند بزرگ و فرزانه ایرانی در ۳ اسفند سال ۱۲۸۱ شمسی در تهران دیده به جهان گشود و در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ به دلیل بیماری قلبی در بیمارستان دانشگاه ژنو دار فانی را وداع گفت و در آرامگاه خانوادگی خود در تفرش دفن شد.
شهرت پروفسور حسابی اغلب مربوط به فعالیتهای عام المنفعه در کنار تاثیر ایشان بر روی سطح علمی ایران در زمان خودش می باشد. در ادامه میخواهیم بیشتر زندگی این دانشمند ایرانی را مورد بررسی قرار دهیم، پس با ما همراه باشید.
دکتر حسابی کیست؟
پروفسور سید محمود حسابی فیزیکدان، سناتور و عضوی از کابینه نخست وزیر دکتر محمد مصدق در زمان سلطنت پهلوی بین سال های 1330 تا 1331 و همچنین بنیانگذار فیزیک نوین و مهندسی دانشگاهی در ایران می باشد که به همین دلیل به پدر علم فیزیک در ایران نیز مشهور است.
والدین این شخصیت برجسته علمی و فرهنگی معاصر ایران، هر دو اصالت تفرشی داشتند. پدر دکتر حسابی، سید عباس معز السلطنه دارای کار دولتی بود و پدربزرگش وزیر مالیه در کابینه فرمانفرما بود.
پروفسور حسابی تا سن چهار سالگی در تهران زندگی کرد سپس به همراه خانواده خویش به دلیل کار پدرش به سوریه نقل مکان کرد. با ورود به سن ۷ سالگی، خانواده حسابی به بیروت رفتند. علی رغم تنگدستی و تمام سختی های ناشی از فشار اقتصادی و هم چنین دوری از وطن، پروفسور حسابی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه کشیش های فرانسوی گذراند. در عین حال آموزشات مذهبی و ادبیات فارسی را در نزد مادر متدین و نمونه خود (گوهر شاد حسابی) آموخت.
او در آن دوره کوتاه موفق شد که قرآن و دیوان حافظ را به صورت تمام و کمال حفظ کند. همینطور تسلط او بر کتاب های شاهنامه فردوسی گلستان سعدی بوستان سعدی منشات قائم مقام فراهانی و مثنوی مولوی چشمگیر بود.
حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی کلاسیک اروپا آشنایی داشت و دارای مهارت بلقوه در نواختن پیانو و ویولن بود. او در چند رشته ورزشی نیز توفیقاتی کسب کرد از جمله اخذ مدرک نجات غریق در رشته شنا در نوجوانی از زمان زندگی در بیروت.
تحصیلات دکتر حسابی
همزمان با شروع مقطع تحصیلی راهنمایی جنگ جهانی اول رخ داد و مدارس فرانسوی زبان بیروت تعطیل شد. این اتفاق سبب شد تا حسابی دو سال را به صورت خود خوان و خانگی به ادامه تحصیل بپردازد.
اما در آخر توانست تا در دانشگاهی آمریکایی در بیروت ادامه تحصیل دهد و مدرک لیسانس ادبیات را فقط در سن 17 سالگی به دست بیاورد و در کنار آن موفق به اخذ لیسانس زیست شناسی در سن 19 سالگی شد.
پس از گرفتن مدرک لیسانس در این دو رشته، او موفق به فارغ التحصیلی در رشته مهندسی راه و ساختمان در دانشگاه مهندسی فرانسوی در بیروت شد. این موضوع سبب شد تا شاغل شود و به کسب درآمد بپردازد و در امرار معاش خانواده خود را یاری کند.
او در کنار فعالیت های شغلی رشته‌های ریاضی، پزشکی و اختر شناسی و را هم پیگیری کرد. علاقه روز افزون و بی انتهایش نسبت به کسب علم و یادگیری دانش باعث شد تا در رشته فیزیک در دانشگاه سوربن فرانسه به تحصیل و تحقیق بپردازد و در سال 1927 میلادی توانست مدرک دکترای خویش را به وسیله تحویل مقاله ای با موضوع حساسیت سلول های فتو الکتریک با نمره عالی کسب کند.
ایشان همچنین به چهار زبان زنده دنیا احاطه داشتند و یکی از دانشجویان برگزیده ای بودند که مجوز حضور بر سر کلاس های درس استاد آلبرت اینشتین را داشتند.
مناصب سیاسی و اقدامات اجتماعی دکتر حسابی
دکتر سید محمود حسابی در زمان حکومت پهلوی به عنوان یک سناتور انتصابی شهر تهران در دوره های اول، دو و سوم پارلمان سنای ایران حضور داشت. وی همچنین وزیر آموزش و پرورش کابینه محمد مصدق بوده است. او همینطور سمت وزیر فرهنگ را در زمان نخست وزیری دکتر محمد مصدق از سال 1951 تا 1952 یدک می کشید و نخستین رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران هم بود و در کوتاهی دستان انگلیس از نفت ملی ایران نقش داشت.
حسابی علی رغم وجود امکان برای ادامه دادن تحقیقاتش در خارج از کشور، ترجیح داد که به ایران بازگردد و به بنا نهادن علوم نوین و تاسیس و توسعه مراکز علمی مانند دار المعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده های فنی و علوم دانشگاه تهران و نوشتن اساسنامه آن بپردازد.
از دیگر خدمات ایشان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایجاد اولین نقشه برداری تخصصی و فنی ایران (راه ساحلی سراسری بین بنادرخلیج فارس – از بندر لنگه تا بوشهر)
- ایجاد اولین راه تهران به شمشک، ساخت اولین رادیو در کشور
- تاسیس سازمان انرژی اتمی
- پایه گذاری موسسه ژئوفیزیک
- ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی
- بنیان گذاری فرهنگستان زبان ایران
- تدوین اساس نامه و ایجاد موسسه استاندارد
- راه اندازی اولین بیمارستان خصوصی ایران به نام گوهرشاد
- اولین مدرسه عشایری در ایران (لرستان)
- بنیان گذاری انجمن موسیقی ایران
- پایه گذاری مرکز مخابرات اسد آباد
- محاسبه و تعیین ساعت ایران
- نصب و راه اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران
- بنیان گذاری تشکیل اولین رصدخانه نوین در ایران ( تعقیب ماهواره ها)
این موارد تنها گوشه ای از اقدامات و خدمات سرشار پروفسور حسابی به کشور ایران است.
جوایز و افتخارات دکتر حسابی
دکتر حسابی در سال ۱۳۴۹ عنوان استاد برجسته دانشگاه تهران را دریافت نمود و در سال ۱۳۶۶ در کنگره ۶۰ سال فیزیک در ایران که به مناسبت بزرگداشت او برگزار شده بود از خدمات ایشان به عنوان پدر فیزیک ایران قدردانی و تشکر به عمل آمد.
پروفسور سید محمود حسابی همینطور موفق به دریافت نشان لژیون دونور از کشور فرانسه گردید همچنین وزارت راه و شهرسازی یکی از کشتی‌های ناوگان ایران را به نام محمود حسابی نام گذاری کرده‌است.
او در سال 1367 (مصادف با 1989 میلادی) به عنوان مرد علمی سال جهان برگزیده شد. استاد حسابی به دلیل مشکلات قلبی برای درمان آن به سوئیس رفت ولی در 12 شهریور سال
